Onlangs verscheen de jongste editie van TGI: The Gay Issue. Voor dit nummer verzorgde buro33 de eindredactie en tekstredactie en ons team leverde diverse verhalen aan. Waaronder een achtergrondartikel over stijlicoon Coco Chanel, geschreven door Esther Schulting.
Coco Chanel – stoer, eigenzinnig en elegant
‘Ik ben geen heldin, maar ik heb ervoor gekozen de persoon te worden die ik wilde zijn’ (1946)
Bijna 50 jaar na haar dood is Coco Chanel nog steeds alom aanwezig. Nog altijd is haar little black dress, of le petit robe noir, hét jurkje voor de modebewuste vrouw. Haar erfenis; het Bretonse shirt, de parelketting, het mantelpakje, de doorgestikte handtas, het zijn allemaal items die altijd nog hip en happening zijn en door alle groten der aarde worden omarmd, jong en oud(er). Van actrices Keira Knightley en Kristen Stewart tot popster Billie Eilish en van actrice Tilda Swinton tot rockster Courtney Love en de Franse Vanessa Paradis. En zelfs zanger en muzikant Pharrell Williams draait er zijn hand niet voor om om zich in een Chanel tweedjasje te steken, begeleidt door een parelsnoer. Maar hoe is het allemaal zo gekomen?
Het begint allemaal in 1883 als Gabrielle Chanel op 19 augustus wordt geboren in het Franse Saumur. Haar vader Albert is een rondreizend marktkoopman en haar moeder Jeanne komt uit een arbeidersgezin. Vader Albert is een nogal losbandig man en laat haar moeder zwanger in de steek. Toch blijft haar moeder Albert volgen tot haar familie hen dwingt te trouwen in 1884. Niet dat trouwen veel verandert aan zijn houding, hij doet nog steeds alsof hij vrijgezel is. Toch krijgen ze samen zes kinderen, Julia-Berthe, de oudste, Gabrielle, Alphonse, Antoinette, Lucien en Augustin. Het gezin groeit op in armoede en een ontwricht gezinsleven. Als mama op 31-jarige leeftijd overlijdt, worden de omstandigheden echter nog zwaarder. Vader laat de kinderen in de steek en ze worden ook nog verstoten door de familie van hun moeder. Gabrielle, pas 11 jaar oud als haar moeder overlijdt, wordt met haar zussen naar een weeshuis in een klooster gestuurd in het dorpje Aubazine. Ze ziet haar papa nooit meer. Toch is het klooster wel de plek waar Gabrielle leert naaien. Op haar achttiende is Gabrielle vrij om te gaan en verhuist ze naar een ander klooster in midden-Frankrijk. Na een jaar daar vindt ze werk en onderdak bij een manufacturenhandel. Als naaister komt Gabrielle in contact met de militairen van Moulins. In het Grand Café met vermaak wordt Gabrielle gevraagd zelf het podium te bestijgen als pauseuse, waarbij ze tussen de hoofdnummers door het publiek vermaakt met allerlei revueliedjes. Er wordt gefluisterd dat daar haar naam Coco is ontstaan. Hoe het ook zij, vanaf die tijd noemt Gabrielle zichzelf Coco. Haar levensverhaal is echter in nevelen gehuld en de mythische proporties die deze heeft aangenomen maken het soms lastig de mythe van de werkelijkheid te onderscheiden.
‘Eenvoud is de sleutel naar echte elegantie’
Jongensachtig
Coco kent in haar volwassen leven vele liefdes, echter helaas niet allemaal even rooskleurig. Zo krijgt ze iets met een cavalerist, Étienne Balsan, een rijke vrijgezel die paarden fokt. Étienne is nogal promiscue en Coco is verre van de enige voor hem, toch weerhoudt het Coco er niet van bij hem in trekken in zijn kasteel in Oise. Waarschijnlijk heeft het feit dat ze geen werk en geen inkomen heeft daar vast ook iets mee te maken. In die tijd leert ze veel mensen kennen en van Étienne leert ze paardrijden. Het was ook daar dat ze voor zichzelf een eerste (rij)broek maakt. Coco is namelijk nogal wars van de mode in die tijd. Coco is meer jongensachtig en heeft geen vrouwelijke rondingen, ze houdt niet van flamboyance. Voor haar geen hoeden met strikken en veren, zelfs de randen van haar strohoeden knipt ze af. Een gevleugelde uitspraak van Coco is ‘schoonheid begint op het moment dat je besluit jezelf te zijn’. En als Coco iets was, dan was het zichzelf! Na drie jaar ‘samen’ te zijn geweest in het kasteel krijgt Coco de sleutels van het Parijse appartement van Étienne op de Boulevard Malesherbes 160. Hier begint haar modeavontuur alwaar ze sobere hoeden maakt en deze met succes verkoopt. Het is ook die tijd dat ze haar grote liefde Arthur ‘Boy’ Capel ontmoet. Ze leert Boy kennen via Étienne en wanneer ze een verhouding met Boy begint is ze ook nog verwikkeld in een relatie met Étienne. Ingewikkeld dus. Ze kiest voor Boy en in 1909 trekt ze bij hem in.
Buitenbeentje
Boy is het die haar financieel ondersteunt om zo haar eerste winkel te openen op dé Rue Cambon 21 in Parijs. Haar hoeden worden getoond in diverse tijdschriften. Al snel komt toute Parijs naar haar winkel voor haar minimalistische hoeden die voor de tijd heel afwijkend waren tot het dan geldende modebeeld van ‘veel’ en ‘meer’. Maar Coco is nu eenmaal zelf ook anders, een buitenbeentje, en daar voelt ze zich goed bij. Zo staat ze er om bekend om nonchalant met haar handen in haar zakken rond te lopen. Niet erg ladylike! Er volgen meer winkels zoals in de badplaatsen Deauville en Biarritz en na de hoeden werpt ze zich ook op kleding. In die tijd was een corset nog heel gewoon voor een vrouw, maar zij kiest ervoor om sportieve comfortabele en zelfs mannelijke stukken te ontwerpen. Gedurfd! Maar het blijkt precies het juiste moment voor haar praktische collecties als het land zich in 1914 in de Eerste Wereldoorlog heeft gestort. Ze spint garen op modegebied en is eindelijk financieel onafhankelijk.
Een gevleugelde uitspraak van Coco is ‘schoonheid begint op het moment dat je besluit jezelf te zijn’. En als Coco iets was, dan was het zichzelf!
Stoer
Nog zo’n stoere beslissing volgt in 1917 als ze haar haar laat kort knippen tot een vlot kort kapsel. Maar haar liefdesleven loopt zo vlotjes niet. Boy trouwt uiteindelijk met een vrouw met wie hij een affaire heeft en Coco blijft met een gebroken hart achter. Toch kunnen de twee elkaar niet loslaten en ze beginnen opnieuw een relatie. Deze komt echter abrupt ten einde als hij in 1919 met zijn auto verongelukt. Coco blijft achter als gebroken vrouw. Ze vertrekt met vrienden naar Italië voor welkome afleiding en ontmoet daar nieuwe interessante mensen zoals bijvoorbeeld de kunstenaar Pablo Picasso met wie ze een korte affaire beleeft. Maar in de tijd kan het zomaar zijn dat ze meerdere verhoudingen tegelijkertijd heeft, zoals met de getrouwde componist Stravinsky, een graaf, maar ook een relatie met de vriend van Picasso, de dichter Pierre Reverdy. Zelf zegt ze daarover dat haar liefdesleven een chaos is omdat ze haar grote liefde is verloren.
Le Parfum
1921 is een succesvol jaar voor Coco. In samenwerking met een bekend parfumeur lanceert ze haar eerste eigen parfum Chanel No. 5 (nummer 5 is haar lievelingsgetal). Ook deze parfum is weer opvallend en ook baanbrekend voor de tijd door het jongensachtige stoere uiterlijk van de fles. Geen opsmuk maar wel een complexe geur. Het geurtje zal haar in de jaren die komen miljoenen opleveren. Met als hoogte- en tegelijk dieptepunt een ‘rol’ bij het overlijden van sekssymbool en icoon Marilyn Monroe. Wanneer zij overlijdt wordt ze gevonden in bed terwijl ze ‘slechts Chanel No. 5 draagt’. En ook nu nog is het een van de meest verkochte parfums. Na het parfum volgt – over iconen gesproken – ook le petit robe noir ofwel the little black dress. In tijden van veel en meer werd het zwarte jurkje omarmt.
Tweed
In 1924 begint Coco een verhouding met de Engelse Hertog van Westminister en dompelt ze zich onder in het Engelse country life. Deze tijd beïnvloedt haar tot de collectie die ze dan uitbrengt, namelijk de The English Look. Veel tweed, marineblauw en groen, jagersjasjes en zeilkleding. Rond 1930 echter komt er een einde aan haar relatie met de hertog en vertrekt ze naar Hollywood waar ze voor veel geld de vaste kledingontwerpster wordt van filmproducer Samuel Goldwyn. Toch zit ze ook in de liefde niet stil en heeft affaires met onder meer Salvador Dali en er wordt gefluisterd dat ze het bed deelt met vrouwen. Als de Twee Wereldoorlog uitbreekt krijgt ze een verhouding met een Duitse baron. Onder meer deze verhouding zorgt voor enige bezoedeling van haar naam, ook al zou ze in diezelfde tijd ook haar contacten hebben ingezet voor vredesbesprekingen. Het maakt dat Coco zich uiteindelijk terugtrekt in Zwitserland waar ze lange tijd onder de radar verblijft. Tijdens haar afwezigheid verandert er een hoop in modeland. Zo is er The New Look van onder andere Christian Dior die teruggrijpt op vervlogen tijden.
Eenvoud en elegantie
Op 5 februari 1954 heropent Coco het modehuis Chanel op haar 71e, met succes. Coco is terug! In de jaren die volgen blijft ze populair en verloochent ze haar signatuur niet. Ze blijft bij haar praktische elegante glamour. Zoals ze zelf zegt ‘Eenvoud is de sleutel naar echte elegantie’. Op 87-jarige leeftijd, geplaagd door onder meer artritis, overlijdt Coco. Maar haar geest leeft voort in de collecties die ook na haar dood blijven volgen (zo staat Karl Lagerfeld jarenlang aan het roer van het modehuis Chanel). En ook anno 2022 is Chanel altijd nog hét modewerk waar iedereen met bewondering en okee, een beetje kwijl naar kijkt. Want of je nu wel of niet rich and famous bent, jong of oud, iedereen wil gezien worden met Chanel.
[dit artikel verscheen oorspronkelijk in The Gay Issue, zomer 2022]