Het nieuwe nummer van HuisartsenService bevat een interview met Mark Tuitert als coverartikel. Dit interview werd, naast de diverse andere rubrieken die wij al jaren invullen voor HuisartsenService, verzorgd door buro33.
Mark Tuitert
“Het enige waar je echt invloed op hebt is je eigen doen en laten”
In tijden dat het leven hem boven het hoofd groeide, kwam voormalig topsporter Mark Tuitert in aanraking met het stoïcisme, een filosofische stroming die tot honderden jaren voor onze jaartelling terug gaat. Tuitert geeft hierover presentaties en schreef het boek ‘DRIVE’, dat tien praktische lessen bevat waarmee in verschillende situaties een stoïcijnse mindset getraind kan worden. Een mindset die ook in de (eerstelijns)zorg goed toegepast kan worden.
De westerse geneeskunde die wij nu kennen en de stoïcijnse filosofie zijn min of meer parallel aan elkaar voortgekomen uit de Griekse oudheid en hebben her en der zeker ook raakvlakken. Terwijl Hippocrates geneeskunde van het bovennatuurlijke terugbracht naar natuurwetten en observeerbare lichamelijke symptomen (en nadruk begon te leggen op hygiëne voor zowel arts als patiënt, gezonde eet- en drinkgewoonten en natuurlijke lichaamsprocessen) zochten stoïcijnen naar de vraag hoe goed en zo realistisch mogelijk te leven en het praktisch nut van beslissingen en zelfbeschikking. Simpel gezegd: Wie goed wil leven moet (leren) nadenken over wat belangrijk is en of de genomen beslissingen de juiste zijn. In een tijd dat steeds meer zorg de regie bij de patiënt legt, zijn deze vragen ook in de eerstelijnszorg belangrijker dan ooit.
Meegesleept door druk
“Zelf ben ik in aanraking gekomen met de stoïcijnse filosofie toen ik mezelf heel hard tegen ben gekomen”, zo legt Tuitert uit. “Ik werd beschouwd als hét grote schaatstalent van Nederland, de ploeg waarin ik zat moest presteren en bovenop die immense druk speelden in mijn privésituatie ook nog een aantal heftige dingen. Dus vluchtte ik in trainingen, liet me volledig door de druk meeslepen en uiteindelijk zat ik tijdens de Olympische Spelen van 2002 waarin het allemaal had moeten gebeuren met een burn-out thuis op de bank. Hoe had het zover kunnen komen, waarom heb ik mezelf zo voor de gek gehouden? Ik ben veel gaan lezen en deze filosofie heeft me toen enorm aangesproken.”
Obstakel wordt de weg
Wat er met Tuitert is gebeurd op dat moment, is in feite exemplarisch voor de stoïcijnse denkwijze. “Het obstakel wordt de weg”, zo zegt hij daar zelf over. Binnen de stoïcijnse filosofie geldt dat hetgeen een bepaald pad blokkeert in feite een nieuw pad creëert. “Je kunt boos worden om wat is gebeurd of om wat je is aangedaan, maar dat verandert de situatie niet. Het gaat er om dat je moet leren omgaan met problemen die je als een gegeven beschouwt. ‘Omarm je lot’ is een van de belangrijkste punten van het stoïcisme, de term ‘amor fati’ betekent letterlijk ‘liefde voor het onvermijdelijke’. – lachend – Echt hardcore stoïcijnen zullen dus zelfs zeggen dat je ervan moet houden, maar dat gaat wel erg ver.” Toch is er wel genoeg om van ‘te houden’ voor Tuitert, want onder meer het obstakel dat het tegen de muur lopen in 2002 was heeft zijn pad gevormd. Acht jaar later haalde hij alsnog Olympisch Goud en inmiddels is hij veelgevraagd spreker, inspirator en auteur op het gebied van stoïcisme. “Mijn doel is echter niet om een soort van goeroe te zijn”, aldus Tuitert. “Voor mij is dit een middel om mensen te kunnen helpen. Je ziet dat veel mensen in deze door prestatie gedreven maatschappij vastlopen, dat ze hoofd- en bijzaken niet meer weten te onderscheiden en dat ze zichzelf opbranden. Ik hoop dat ik op deze manier een steentje bij kan dragen om mensen wat meer veerkracht en kalmte in hun leven te kunnen geven.”
‘Omarm je lot’ is een van de belangrijkste punten van het stoïcisme, de term ‘amor fati’ betekent letterlijk ‘liefde voor het onvermijdelijke’
Eigen controle
Volgens Mark Tuitert zie je dat hier in veel beroepsgroepen behoefte aan is. Zo ook bijvoorbeeld in de eerstelijnszorg. Het zou er zelfs toe bij kunnen dragen dat zorg die wordt verleend naar een hoger niveau getild kan worden. “Ik hou heel erg van praktische filosofie en het stoïcisme is heel praktisch. Het kan op ieder moment van de dag worden ingezet. Een belangrijke visie hierbinnen is dat veel nutteloze – maar wel impactvolle – emoties ontstaan doordat je als mens denkt invloed te kunnen hebben op alle factoren die bij een bepaalde problematiek komen kijken. Terwijl het enige waar je echt invloed op hebt je eigen doen en laten is. Voor een goede gemoedsrust, zou iemand daar de focus op moeten leggen. Een goed voorbeeld is dat van een arts die het gesprek aangaat met een patiënt die een gezondere levensstijl zou moeten hebben. Dan kan je jezelf als zorgverlener heel erg druk maken als zo iemand zich niet aan zo’n levensstijl houdt, maar in feite is dat niet aan jou. Jij hebt alleen controle over jouw eigen bijdrage, jij doet alles om zo iemand te helpen. Hoe een patiënt daarmee omgaat, is zijn specifieke weg, niet de jouwe. Uiteraard is dat makkelijker gezegd dan gedaan en natuurlijk raken bepaalde handelingen en keuzes jou ook, maar het is te trainen en zorgt voor meer gemoedsrust.”
‘Vijgen in de winter’
Dat wij als mensen overal controle over willen hebben en dat de wens vaak de vader van de gedachte is, is voor velen een natuurlijke staat van zijn. Dat maakt echter ook dat teleurstellingen groot kunnen zijn als dingen niet lopen zoals je ze in je hoofd had of dat je ambities hoe dan ook onrealistisch waren. “De oude Grieken noemden dat ‘vijgen in de winter wensen’. Wat niet kan, dat lukt niet, hoe graag je ook wilt. Het stoïcisme staat dus haaks op veel coaches en trainers die de maakbaarheid van het leven prediken. En daarmee is het veel realistischer”, aldus Tuitert. “Je accepteert niet alleen dat er dingen mis kunnen gaan, je accepteert het ook als het gebeurt. Dat betekent overigens niet dat het leuk of makkelijk is, het betekent dat je gebeurtenissen makkelijker een plek kunt geven en je leert hoe ermee om te gaan. Het vraagt ook om een meer eerlijke benadering van je eigen gevoelens. Het is een misvatting dat je ze daarmee onderdrukt. Dat is de betekenis die ‘stoïcijns’ in onze maatschappij heeft gekregen. Maar je erkent de emoties juist en observeert ze. Je vraagt je af waarom je jezelf zo voelt. Op die manier kan je richting aan je gevoel geven.”
Tot de kern komen
In de zorg zou deze manier van denken ook tot een meer objectieve manier van behandelen en vragen stellen kunnen leiden, ook bijvoorbeeld bij genoemde patiënten die zich niet aan hun therapie houden. “Ieder mens heeft onwillekeurig een oordeel over de andere mensen die hij of zij tegenkomt. Daar is niks mis mee, het kan zelfs belangrijk zijn op sociaal gebied. Maar de kunst is om je bewust te worden van je eigen (voor)oordeel en dit niet door te laten schemeren in de vragen die je stelt aan iemand die voor je zit. Als arts of praktijkondersteuner kan je op die manier wellicht meer tot de kern komen. Zeker ook als je op een zelfde manier de antwoorden van een patiënt tot je laat komen. Observeer de manier waarop zo iemand in het leven staat. Wat jij belangrijk vindt, is jouw persoonlijke mening. Een patiënt vindt wellicht iets heel anders belangrijk in het leven en volgt misschien daarom wel jouw goedbedoelde zorgadviezen niet op. Het is dan makkelijk om zo iemand vanuit je eigen perspectief te veroordelen, maar probeer die gevoelens te parkeren. Zo blijf je objectief en ben je wellicht in staat een betere dialoog aan te gaan met zo iemand.”
Relativeren
De stoïcijnse benadering zou ook in het benoemen van ziektes of kwalen kunnen helpen. De ziekte of kwaal is in dat geval ‘het obstakel’ op de weg van de patiënt. Ieder mens heeft zijn eigen obstakels op het levenspad en iedereen moet daar op zijn of haar eigen manier mee omgaan. “Dat is wat ons als mens bindt en je ziet dat het in veel gevallen een natuurlijke reactie is om elkaar in slachtofferschap te willen overtroeven. ‘Ik heb dit en dat en dat is heel erg’, ‘ja, maar ik heb dit en dat en dat is veel erger’. Het is echter geen wedstrijdje en door continu te benoemen hoe erg iets is, pijnig je vooral jezelf. Stoïcisme gaat om de manier waarop je ergens mee omgaat en in de meest extreme gevallen het terugbrengen tot de kern. Wij mensen zijn een hompje vlees met botten. Een auto is blik op wielen. En over honderd jaar zijn we er allemaal niet meer en is iedereen die dan leeft ons vergeten. Zulke gedachten relativeren en brengen je in het hier en nu. Wat zijn je doelen? Hoe kan je die bereiken met de obstakels die jij op je levenspad hebt liggen? Focus daar bewust op en je bent al een stap dichterbij een stoïcijnse mindset.”